Home

De overgang van bediening tot zelfbediening  

''Dat is Albert Heijn zelfbediening. U stapt onze ruime moderne zaak binnen. Hoe druk ’t ook mag zijn, wachten is nooit nodig. Er staat een mandje of zo’n handig wagentje voor u klaar, en daarmee wandelt U - zo vlug of langzaam als U zelf wilt langs de aantrekkelijk uitgestalde artikelen. Wat u wilt hebben neemt u mee. Na zó vrij en zelfstandig Uw keuze gemaakt te hebben, gaat U met Uw aankopen naar de uitgang. Daar staan de caissières klaar om U accuraat en vriendelijk het bedrag van U aankopen af te rekenen en U boodschappen keurig in U eigen tas over te pakken.''  

Introductie zelfbediening 

Met deze folder werden onze klanten overtuigd van het gemak van zelfbediening. In 1952 opende Albert Heijn zijn eerste zelfbedieningswinkel in de Oranjestraat in Schiedam. Voor die tijd waren alle winkels bedieningswinkels. De kruidenier ontving van de grossier alle producten in zakken van 50 kg; erwten, suiker, bonen en rijst. Deze woog hij af en verpakte hij apart voor elke klant. Schiedam was de eerste winkel waar de lange toonbanken vervangen werden door kassa's. Alle artikelen werden voorverpakt en voorzien van een prijs. Klanten konden zelf, met een winkelmandje of karretjes door de winkel lopen en de producten zien, voelen en ruiken. De artikelen konden ze direct afrekenen bij de caissière. In 1984 groeide de winkel uit zijn jasje en werd het filiaal verplaatst naar de huidige locatie; Lange Kerkstraat 34.

De eerste zelfbedieningszaken waren een groot succes en na de opening was het dan ook grote drukte. Toen de eerste zelfbedieningswinkel opende, waren andere kruideniers sceptisch. In hun ogen kon het nooit goed gaan als klanten zelf hun producten mochten pakken. In de tijd van de bedieningswinkels werden kruidenierswaren geschept in zakken en verpakt op aanvraag. Ook was de rol van de kruidenier vrij sturend om extra producten te verkopen. Doordat je de gehele bestelling mondeling moest plaatsen wist iedere klant in de winkel wat je kocht. De kruidenier had op dit moment ook de mogelijkheid om een verkooppraatje te houden en alle ditjes en datjes uit de buurt te bespreken. Daardoor duurde de transactie vrij lang. Veel van onze klanten waren dan ook erg blij met de zelfbedieningswinkel. 

Verandering van bediening naar zelfbediening 
De zelfservice is oorspronkelijk geboren in Amerika. In 1916 opende Clarence Saunders een kruidenierswinkel met de naam 'Piggly Wiggly'. Als gevolg van het succes in Amerika, werd ook in Nederland de eerste zelfbedieningswinkel voor levensmiddelen geopend. Klanten konden nu eigenhandig producten van de planken pakken. Het idee van zelfbediening werd als nieuw, leuk en grappig gezien. In het begin wisten klanten niet hoe een mandje en/of karretje werkt. Hiervoor werd een kleurenfolder in het leven geroepen met een uitleg hoe het nieuwe concept van zelfbediening in zijn werk ging, “Stuur gerust uw kinderen” staat in de folder uit 1952 (zie afbeelding). Poffen, wat in deze tijd de normaalste zaak was werd al snel afgeschaft. Voorheen kochten klanten veelal op de pof en werd het geschreven in een huishoudboekje wat eens per maand werd afgerekend. Ook nieuw was de rol van de caissière, klanten mochten direct afrekenen aan het einde van de winkel bij een kassatoonbank. Dit scheelde de kruidenier een hoop rente, welke weer in de winkel kon worden geïnvesteerd. Een nadeel van de zelfbedieningswinkels was dat ze qua inrichting fors duurder waren. Ondanks dat de winkelinrichting een stuk duurder was, was de omzet hoger. Nieuw was ook de prijsaanduiding bij elk product. De klant had zo een snel en duidelijk overzicht van haar uitgaven. De winkels kwamen vol te liggen met voorverpakte producten in consumenteneenheden met een vaste prijs. Alle producten konden direct in het mandje belanden en uiteindelijk afgerekend worden bij de kassa. De kruidenier hoefde niet meer voor elke klant aparte hoeveelheden af te wegen en in zakken te scheppen.   

Het succes van zelfbediening  
De winkel in Schiedam was de eerste zelfbedieningswinkel van Albert Heijn. Het gevolg was veel belangstelling en lange rijen met nieuwsgierige klanten. Klanten mochten in kleine groepjes naar binnen, waar ze direct een mandje in handen kregen of een karretje. De zelfbedieningszaken voldeden aan alle eisen die de moderne huisvrouw stelde in die tijd. Een typische ervaring van de zelfbedieningswinkels was dat mannen zich er ook prettig voelden en minder bezwaren hadden om hier over de drempel te stappen. De zelfbedieningswinkel was een succes en werd door onze klanten als toegankelijker gezien. Al snel openden meerdere zelfbedieningswinkels. Na 2 jaar stond de teller al op 11 zelfbedieningszaken. Eind 1959 telde alleen Albert Heijn al 120 zelfbedieningswinkels. 

Leveranciers   
Klanten mochten in de zelfbedieningszaken zelf de producten in handen hebben, voelen en ruiken. De artikelen vlogen de winkel uit. Het deel van de artikelen ging nog steeds via de weegschaal de winkel uit, maar de behoefte van klanten aan voorverpakte producten werd steeds groter. De kruidenier had de functie om fabriekseenheden om te pakken in consumenteneenheden. De vraag aan de fabrikanten of de producten in consumentenverpakking kon worden geleverd, leverde weerstand omdat dit een andere werkwijze vereiste. Maggi was de enige fabrikant die in een vroeg stadium, in 1952, consumenteneenheden ging leveren. De bekende navulfles en de losse blokjes werden vervangen door handzame flesjes en blokjes in staafjes. Dit zijn de bekende flesjes die wij vandaag de dag nog steeds kennen. Maggi kreeg dan ook een prominente plek in de winkel. De rest van de fabrikanten en leveranciers voelde na lange tijd de druk om naar de consumenten te gaan luisteren en alsnog in consumenteneenheden te gaan leveren. Door de introductie van de zelfbediening verschoof langzamerhand de invloed op assortiment naar de consument.    

Introductie van de Allerhande  
Producten moesten zichzelf gaan verkopen in de zelfbedieningswinkel. Hierdoor kregen verpakkingen kleur en een mooie vormgeving zodat het aantrekkelijk werd om het product te kopen. Marketing kreeg een belangrijke rol in onze winkels ook mede omdat het verkooppraatje was verdwenen. Het koopproces kon alleen nog beïnvloed worden door de presentatie van de artikelen zo aantrekkelijk mogelijk te maken. In Amerika had elk grootwinkelbedrijf een klantenmagazine. Om nieuwe producten te introduceren, koos men voor een nieuwsblad, de Allerhande. In december 1954 verscheen de allereerste versie van de Allerhande (zie afbeelding.   

Bezorgen aan huis  
Na het succes van zelfbediening kwam al snel de vraag naar boven ‘gaan we door met bezorgen van boodschappen aan huis?’. Na de oorlog was Nederland volop in de wederopbouw en de dienstmeid in huis was alleen nog voor de upper class weggelegd. In die periode ging de kruidenier langs de deuren om te horen, het zogenaamde ophalen van het boodschappenlijstje. Door het aantrekken van de economie werd het steeds lastiger om aan personeel te komen. Ook was het bezorgen van boodschappen niet echt een populair beroep. Al snel ontstond de wens om bezorgen af te schaffen. Na een aantal aanpassingen werden er alleen nog boodschappen bezorgd op vaste dagen en bij een minimum besteltarief. Het lijkt wel of de tijd heeft stilgestaan.